Fazy wrażliwe – na co zwracać uwagę?

Ponieważ każde dziecko rozwija się w nieco innym tempie i ma odmienny charakter, to owe momenty wrażliwości pojawiają się nie zawsze w tym samym czasie i nie z takim samym natężeniem. Na szczęście znajomość psychologii rozwojowej pozwala na uświadomienie sobie, w którym momencie może się przejawiać faza wrażliwa na daną umiejętność czy wiedzę, a co za tym idzie, stworzenie takiego otoczenia, aby dziecko mogło samodzielnie pracować nad swoim rozwojem. Maria Montessori zaobserwowała i opisała cztery etapy rozwoju młodego człowieka – od jego narodzin do 24 roku życia i przyporządkowała im fazy wrażliwości.

„Meblowe dziecko” – pierwszy okres faz wrażliwych nazywany tak jest dlatego, że dziecko nastawione jest na najbliższe otoczenie, jest to czas między narodzinami, a 6 rokiem życia. Dziecko jest niezwykle wrażliwe na dźwięki, głos, słowa i ruch. W tym stosunkowo krótkim okresie zdobywa ogrom umiejętności – przede wszystkim uczy się swobodnie przemieszczać i porozumiewać, a to umiejętności najbardziej istotne dla późniejszego życia. Wrażliwe fazy w tym okresie życia skupiają się na:

- rozwoju ruchu ciała (od urodzenia do 4 roku życia) – motoryce dużej, czyli chodzeniu, bieganiu, skakaniu, ale i motoryce małej umożliwiającej precyzyjne ruchy dłoni,

- rozwoju porządku (od 1 do 3 roku życia) – pojawia się potrzeba rutyny, stałego porządku dnia, pewnej niezmienności w życiu,

- rozwoju zmysłów (od urodzenia do 5 roku życia) – doskonaleniu zmysłu wzroku, węchu, słuchu, dotyku, smaku,

- rozwoju wrażliwości na szczegóły (między 1 a 2 rokiem życia) – małe dziecko zwraca uwagę na drobiazgi, które dorosły pomija: okruszek, nitka, koralik – zauważa je i próbuje podnieść,

- rozwoju życia socjalnego (2,5 do 4,5) – dziecko uczy się respektowania potrzeb innych ludzi, cierpliwości, czekania, zrozumienia,

- rozwoju języka (od 0 do 6 lat) – mimo że dziecko chłonie dźwięki mowy jeszcze przed narodzinami, to na zrozumienie, że słowa służą komunikacji i zacznie ich używać, potrzebuje nieco czasu. W wieku między 3,5 a 4,5 pojawia się zainteresowanie pisaniem, a nieco później czytaniem.

 „Okres ciszy i utwierdzania” przypada na lata między 6 a 12 rokiem życia. Jest to czas, kiedy dziecko nie zmienia się jakoś szczególnie, ale cechuje je ogromną ciekawość świata i chęć zdobywania wiedzy. W odpowiednim otoczeniu samo chętnie podejmuje pracę intelektualną.

W tym czasie następuje:

- rozwój ciekawości i zainteresowania światem poza najbliższym otoczeniem, tym co się dzieje wokoło, dziecko chętnie bada świat poza domem: las, ogród, chętnie odwiedza różne miejsca pracy i bada, jak coś powstaje,

- rozwój zainteresowania problemami moralności – dziecko chętnie dyskutuje o tym, czym jest prawo, solidarność, uczciwość, dobro,

- rozwój abstrakcyjnego myślenia – uświadamianie sobie zależności przyczynowo-skutkowej, próby odpowiedzi na pytania „jak?”, „dlaczego?”,

- rozwój zachowań socjalnych – próby wpasowania się w społeczność: różne zachowania i naśladowanie wzorów, chętny udział w pracach grupowych,

- rozwój miłości do Wszechświata i zainteresowanie nim postępuje od ogółu do szczegółu: poznawanie Kosmosu, planet, powstania Ziemi, życia na niej, miejsca człowieka i jego historii.

 „Dziecko Ziemi” to lata pomiędzy 12 a 18 rokiem życia. W tym czasie kształtuje się istota społeczna. Jest to okres bardzo intensywnych zmian – zarówno fizycznych, jak i psychicznych. Młody człowiek jest bardzo wrażliwy na krytykę, więc przy braku wsparcia ze strony dorosłych może się buntować. Jego uwaga skupia się przede wszystkim na umiejętnościach społecznych, więc zainteresowania intelektualne stają się mniej ważne (czego zupełnie nie uwzględnia program nauki, bo wymagania wzrastają, co może być przyczyną zniechęcenia do nauki). Ten okres charakteryzuje się:

- rozwojem seksualności i zainteresowaniem płcią przeciwną,

- szukaniem idola i ideału – w chaosie uczuć młodzież chętnie znajduje kogoś, kto jest silnym i bezkompromisowym przywódcą, przewodnikiem, który wynoszony jest na piedestał,

- rozwojem autoświadomości – próby odpowiedzi na pytania egzystencjalne: kim jestem? Jaka jest moja rola? Po co żyję? To pociąga za sobą zainteresowanie wyglądem, przyjaźnią, przynależnością do grupy, ale też pieniędzmi i ich rolą w życiu człowieka,

- rozwojem niezależności – budzi się chęć decydowania o samym sobie we wszystkich aspektach, ale też zainteresowanie własnymi korzeniami,

- rozwojem poczucia odpowiedzialności i własnej wartości – zainteresowanie ideałami i zastanawianie się nad sensem życia mogą się przekładać na postawę odpowiedzialności za globalne problemy świata, ochronę życia na naszej planecie i dbałość o Ziemię – stąd nazwa tego okresu.

„Okres szczęścia” - to czas pomiędzy 18 a 24 rokiem życia. Dzieci wzrastające w odpowiednim otoczeniu, gdzie szanowane i respektowane są ich potrzeby, mają dobry kontakt ze społeczeństwem i dobrze się czują ze sobą mają poczucie własnej wartości. To okres ekonomicznego usamodzielniania się i dojrzewania do rozpoczęcia dorosłego życia.

 Na koniec warto dodać, że faz wrażliwych nie da się wywołać sztucznie. Są one nierozerwalnie związane z naturalnym rozwojem młodego człowieka i pominięcie ich sprawia, że osiągnięcie danej umiejętności wymaga świadomej, ukierunkowanej pracy, która wymaga znacznego wysiłku i siły woli. Dlatego konieczne jest umiejętne obserwowanie dziecka i stwarzanie mu możliwości, dzięki którym zdobędzie wiedzę oraz umiejętności szybko, samodzielnie i bez wysiłku.