Od ogółu do szczegółu – edukacja dzieci w wieku od 6 do 12 lat

W miarę rozwoju dziecka, pojawiają się w jego życiu okresy krytyczne, czyli fazy wrażliwe. To chwile, kiedy dziecięcy umysł jest ponownie tak chłonny jak w pierwszych latach życia. Dziecko jest gotowe do nabycia pewnego rodzaju umiejętności, a jeśli owa gotowość napotka odpowiednie bodźce, informacje, narzędzia, wówczas najtrudniejsze nawet rzeczy przyswajane są z entuzjazmem i radością, a praca ta jest ogromnie satysfakcjonująca.

Ciekawość świata

Choć każde dziecko rozwija się w nieco innym tempie i fazy wrażliwości mogą pojawiać się nie zawsze w tym samym momencie, czy z tym samym natężeniem, to można jednak zauważyć pewne prawidłowości w ich pojawianiu się. Maria Montessori opisała cztery takie etapy, a ten przypadający między 6. a 12. rokiem życia nazwała okresem ciszy i utwierdzenia, ponieważ właśnie w tym wieku dzieci ze szczególną radością podejmują pracę umysłową, są ciekawe świata i chcą dowiadywać się o nim jak najwięcej. To właśnie w tym momencie swego życia dzieci:

- są zainteresowane tym, co poza domem: ogrodem (i uprawianiem go), zwierzętami (i opieką nad zwierzątkiem domowym), wycieczkami do lasu, obserwowaniem pracy innych ludzi, odkrywaniem tego, jak coś powstaje;

- chętnie dyskutują o problemach moralnych i zastanawiają się, czym jest dobro, uczciwość, prawda;

- zaczynają myśleć abstrakcyjnie;

- chętnie podejmują pracę z innymi, naśladują wzory, próbują znaleźć swoje miejsce w społeczeństwie,

- są zainteresowane Wszechświatem.

Od astronomii do geologii

Owa charakterystyczna dla tego wieku miłość do Wszechświata ma również typowy przebieg, bo najpierw pojawia się zainteresowanie tym, co daleko: Kosmosem. Dzieci z zainteresowaniem słuchają (lub nawet czytają samodzielnie) o gwiazdach, planetach, warunkach na nich panujących, podróżach kosmicznych. Potem przychodzi czas na Ziemię i jej historię – przede wszystkim fascynujące dinozaury, zjawiska geologiczne, ruch Ziemi, a co za tym idzie pory roku, klimat i pogodę, ale też historię i miejsce człowieka we Wszechświecie. W takim ujęciu nie mogą istnieć osobne „przedmioty”, takie jak biologia, geografia, czy fizyka, bo tak jak wiedza z jednej dziedziny jest powiązana z innymi zagadnieniami, tak dziecko zgłębiając jeden temat, szybko przechodzi do następnego. W tym okresie najlepiej jest z dziećmi pracować metodą projektu, który pozwala na dużą swobodę, a publikowanie czy prezentacja prac umożliwiają ćwiczenie innych umiejętności, takie jak poprawne pisanie, ujmowanie myśli w słowa, dbałość o wykończenie i estetykę wykonania.

Kosmiczne zadanie

Maria Montessori postrzegała każdy element świata (począwszy od najmniejszego atomu po ogromne planety, a także istoty ludzkie) jako coś, co ma do wypełniania ważną rolę, swego rodzaju kosmiczne zadanie. Czasem jest ono niewielkie, czasem ogromne, może wydawać się niemal nieistotne lub wywierać ogromny wpływ na całą planetę czy życie ludzi, ale nawet najmniejsza drobinka dąży do wypełnienia swojego zadania. Montessori posługiwała się przykładem małży, które z węglanu wapnia budują swe muszle – pobierają go z wody, w której żyją, tym samym zmniejszając ilość tej substancji w wodzie i umożliwiając rozwój innym organizmom. To właśnie jest kosmiczne zadanie małży.

Dzieci chętnie analizują świat pod takim kątem i badają, jakie zależności łączą poszczególne organizmy i zjawiska. Poznają sposób w jaki różne stworzenia realizują własne potrzeby i jak to wpływa na życie innych organizmów, a także ludzi. Z czasem też zaczynają się zastanawiać i nad tym, jakie jest ich kosmiczne zadanie…

Od rzeczy prostych do złożonych

Nauka fizyki, chemii, biologii i geografii rozpoczyna się w wieku 6 lat – to wówczas dziecko jest na nią najbardziej otwarte. Oczywiście zaczyna od rzeczy prostych, które z czasem staną się podstawą dla tych znacznie bardziej złożonych. Lekcje te, to przede wszystkim, możliwość eksperymentowania na różnych poziomach, co pozwala na łączenie osobistych doświadczeń z innymi źródłami informacji. Mogą nimi być czasopisma, książki, encyklopedie, ale też modele i preparaty.

Dzieci nie tylko chętnie odkrywają rządzące światem prawa, ale też poznają ludzkie wyjaśnienia dotyczące tychże, dlatego warto jest proponować do czytania różne mitologie i poznawać, w jaki sposób świat objaśniali dawni mieszkańcy naszej planety.

Upływ czasu trudno pojąć, ciężko jest też dzieciom zrozumieć, ile to 100 czy 1000 lat, a przecież poznając historię Ziemi mówimy i o milionach. Ważnym ułatwieniem jest czarna wstęga – długi pas materiału lub papieru, na którym zaznacza się poszczególne ery i epoki oraz kolorami i przedmiotami oznacza pojawienie roślin, zwierząt, człowieka. Taki sposób prezentacji ogromnie ułatwia dziecku zrozumienie historii.